برآورد ارزش کارکرد حفاظت از مواد مغذی خاک در اکوسیستم‌های جنگلی

با توجه به فرایند بسیار طولانی تشکیل خاک و نقش کلیدی آن به عنوان یکی از مهم‌ترین نهاده‌های کشاورزی، لزوم حفاظت از آن اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مهم‌ترین خدمات و کارکردهای اکوسیستم جنگلی، ممانعت از فرسایش خاک و افزایش قدرت نگهداشت مواد مغذی در آن است که این موضوع بخصوص در مناطق پر شیب و کوهستانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجا که خدمت کنترل فرسایش خاک نیز همانند بسیاری از دیگر خدمات این اکوسیستم، فاقد بازاری برای تعیین ارزش آنهاست، در سال‌های اخیر روش‌های جدیدی به منظور برآورد این ارزش ابداع شده است. در مقاله حاضر ارزش عملکرد حفاظت از خاک در بخشی از جنگل‌های خزری برآورد شده است. نکته قابل ملاحظه در این برآورد مکاندار بودن ارزشگذاری است‌که امکان مقایسه ارزش در حوضه‌های مختلف آبخیز را فراهم می‌سازد. بدین منظور ابتدا میزان فرسایش و رسوب در منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل پسیاک اصلاح شده (MPSIC) در هر یک از زیرحوضه‌ها در وضعیت موجود بررسی شد و در ادامه با تدوین دو سناریو مبنی بر تبدیل جنگل طبیعی به جنگل تخریب یافته و مرتع فرسایش یافته، تغییرات در میزان فرسایش و رسوب مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه با انجام نمونه‌برداری از خاک و تجزیه آزمایشگاهی، تغییرات روی داده در میزان مواد مغذی خاک در هر وضعیت محاسبه شد و با استفاده از نتایج حاصل از تجزیه خاک و استفاده از روش هزینه جایگزین، ارزش اکوسیستم جنگلی در نگهداری از مواد مغذی خاک در هر یک از سناریوها به تفکیک زیرحوضه‌ها برآورد شد. در پایان با استفاده از اطلاعات به دست آمده، نقشه ارزش خدمت اکوسیستمی نگهداشت مواد مغذی خاک، با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی بر حسب زیرحوضه‌ها در منطقه مورد مطالعه تهیه شد. محاسبه ارزش حفاظت از مواد مغذی خاک مبین ارزش میانگینی معادل 252 هزار ریال در هکتار برای این خدمت اکوسیستمی در منطقه مطالعاتی است. ارزش این عملکرد با توجه به عواملی چون نوع خاک، میزان فرسایش و شیب حوضه در پنج زیرحوضه منطقه مطالعاتی متفاوت بوده و از حداقل 72/212 تا حد اکثر 84/401 هزار ریال در هکتار تغییر می‌کند. تفاوت فاحش میان میزان فرسایش در وضعیت طبیعی نسبت به هر یک از سناریوها حاکی از نقش کلیدی جنگل در کنترل فرسایش خاک است. همچنین تفاوت آشکار میان برآوردهای مربوط به زیرحوضه‌های مختلف، حاکی از رابطه مؤثر میان ساختار و عملکرد اکوسیستم است. ارزشگذاری مکاندار این خدمت اکوسیستمی می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار مدیران و برنامه‌ریزان به منظور حفاظت از منابع طبیعی قرار دهد و منجر به تدوین برنامه‌هایی دقیق‌تر در این زمینه شود.